Edward Dębicki

Fot. https://miedzyrzecz.biz/aktualnosci/miedzyrzecz-miedzynarodowe-spotkania-zespolow-cyganskich-romane-dyvesa-2020/

Edward Dębicki urodził się w rodzinie romskiej 4 marca 1935 r. w Kałuszu. Jest synem Franciszki Raczkowskiej i Władysława Krzyżanowskiego. Po wojnie rodzina przybrała nowe nazwisko – Dębicki. Dzieciństwo i młodość spędził w tym samym taborze, w którym przebywała cygańska poetka, Bronisława Wajs, zwana Papuszą.
Jest uznanym poetą, akordeonistą, autorem i kompozytorem widowisk muzycznych, współtwórcą scenariuszy filmowych i muzyki filmowej oraz autorem ponad 200 pieśni.

Fot. https://www.terno.com.pl/?o-terno,2

W 1955 r. założył w Gorzowie Wielkopolskim cygański zespół „Terno” oraz powołał Stowarzyszenie Twórców i Przyjaciół Kultury Cygańskiej im. Bronisławy Wajs-Papuszy.
Pierwotna nazwa teatru znana była jako Kham – Słońce. Skład zespołu wymieniał się wraz z upływem czasu. Podporą i kierownikiem teatru był oczywiście jego założyciel Edward Dębicki.
W latach 60-tych ubiegłego wieku zespół zaczął odnosić sukcesy. W 1964 roku ówczesna wokalistka “Terno” Randia, śpiewająca również z zespołem “Chochoły”, zdobyła wyróżnienie podczas II Krajowego Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu. Tuż obok Randii na scenie pojawiła się jeszcze jedna gwiazda Masio Sylwester Kwiek.
W 1965 r członkowie grupy uzyskali uprawnienia zawodowych muzyków estradowych, co pozwoliło im na współpracę z Estradą Ziemi Lubuskiej, a później Estradą Białostocką.
Zespół “Terno” wystąpił na wielu festiwalach, zdobywał nagrody i wyróżnienia. Poza krajem, z uwagi na panujący wówczas ustrój, najłatwiej można było podróżować i koncertować w krajach należących do bloku wschodniego. Dzięki temu „Terno” wystąpił m.in. w Sofii w 1965 r., w Moskwie w 1970 r., w Bratysławie w 1972 r. i w Budapeszcie w 1974 r.
W 1978 r. główni wokaliści zespołu Randia i Masio rozstali się z zespołem, wybierając własne drogi artystyczne. Skład zespołu zaczęto poszerzać o artystów nieromskich, takich jak Ewa Dębicka, Grzegorz Romanczenko czy Marzena Śron. Patronat nad „Terno” objął Wojewódzki Dom Kultury w Gorzowie.
W 1983 r. zespół „Terno” usamodzielnił się i przyjął nazwę – “Cygański Teatr Muzyczny Terno”.

Fot. https://tu.swinoujscie.pl/wp-content/uploads/teatr_terno_1.jpg

Edward Dębicki tworzył nowy repertuar, powstały widowiska muzyczne: “Graj piękny Cyganie”, “Gula Romane”, “Cygańskie Wesele”, “Roma” i “Paś Jag”.
W 1988 r. “Cygański Teatr Muzyczny Terno” wystąpił na Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Cygańskiej w Strasburgu, gdzie przedstawił widowisko obrzędowe “Cygańskie Wesele”.
W 1994 r. wystąpił na Europejskim Festiwalu Muzyki Cygańskiej w Monachium, z widowiskiem E. Dębickiego “Papusza”, opartym na życiu i twórczości pierwszej ujawnionej cygańskiej poetki.
W 1997 roku “Terno” wziął udział w Dniach Kultury Światowej w Kopenhadze, gdzie reprezentował Polskę obok m.in. poetki Wisławy Szymborskiej i pianisty Krystiana Zimermanna.
W sezonie 2002/2003, dzięki współpracy z Januszem Józefowiczem wprowadzono do repertuaru teatru Studio Buffo w Warszawie Cygański wieczór Edwarda Dębickiego, w którym występowali m.in. Edyta Geppert, Katarzyna Groniec, Emilian Kamiński, Michał Milowicz, Janusz Stokłosa i Wiktor Zborowski.
W 2007 roku zespół uczestniczył w koncercie Piotra Rubika pt. “Oratorium dla Świata. Habitat – moje miejsce na ziemi”.

Fot. Arkadiusz Sikorski

Poza krajem, “Cygański Teatr Muzyczny Terno” wystąpił też w Kanadzie i kilkakrotnie w USA koncertując w Chicago, Cleveland, Filadelfii i Nowym Jorku. Ma na swoim koncie liczne nagrania płytowe, radiowe i telewizyjne.
W 2009 r. “Terno” wystąpił z Filharmonią Zielonogórską i moskiewskim cygańskim zespołem folklorystycznym “Iło”.
W kwietniu 2015 roku, w ramach obchodów Dni Romów, grupa wystąpiła w Sali Kolumnowej w Sejmie, m.in. przed premierem RP i innymi politykami.

Fot. https://tu.swinoujscie.pl/wp-content/uploads/teatr_terno_44.jpg

Edward Dębicki wystąpił również w kilku filmach. W głównej roli w dokumentach: “Zanim opadną liście ” (1964, Władysław Ślesicki) i “Cygańskie pieśni Papuszy” (1984, Grzegorz Dubowski) oraz zagrał epizody w filmach fabularnych: “Orzeł i reszka” (1974, Ryszard Filipski), “Śpiew po rosie” (1982, Władysław Ślesicki), “Rzeka kłamstwa” (1986, Jan Łomnicki) i “Farba” (1998, Michał Rossa). W 2005 roku Edward Dębicki z zespołem wziął udział w przedstawieniu teatralnym “Chata za wsią” wystawionym w Teatrze im. Juliusza Osterwy w Gorzowie Wlkp.
Od 1989 r. w Gorzowie Wielkopolskim odbywają się Międzynarodowe Spotkania Zespołów Cygańskich: “Romane Dywesa”, których twórcą i dyrektorem artystycznym jest Edward Dębicki.

Publikacje Edwarda Dębickiego:

1993 r. – “Pod gołym niebem” – tomik wierszy
2004 r. – książka “Ptak umarłych”, która opisuje tragedię rodzin cygańskich na Wołyniu podczas II wojny światowej

Nagrody i odznaczenia

1995 r. – Grand Prix festiwalu opolskiego
2005 r. – Srebrny, a w 2012 r. Złoty Medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis
2007 r. – Honorowy Obywatel Miasta Gorzowa Wielkopolskiego oraz Województwa Lubuskiego
2021 r. – Medal Stulecia Odzyskanej Niepodległości.